Girnar: ગિરનારની લીલી પરિક્રમા પરંપરા સાથે ઉત્સવ, જાણો મહત્વ અને ઈતિહાસ

ગિરનારનું પરમ સૌંદર્ય વિશિષ્ટ અને વૈવિધ્યસભર વનસ્પતિઓને આભારી છે. યોગીઓ, સંતો, સિધ્ધો અને સાધુઓનું ગિરનાર નિવાસસ્થાન છે. તેની ગેબી ગુફાઓ અને કોતરોમાં અઘોરીઓ વસે છે. ગિરનારને ઇતિહાસ પુરાણ માં રૈવત, રેવંત, રૈવતક, કુમુદ, રૈવતાચળ અને ઉજજ્યંત પર્વત તરીકે ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે. ગિરનારને વસ્ત્રાપથ ક્ષેત્ર પણ કહે છે.  દિવાળી-નવા વર્ષની શરૂઆત થતા જ  કારતક સુદ અગિયારસથી પૂનમ સુધી ગિરનાર પર્વતને ફરતે પ્રદક્ષિણાને ગિરનારની પરીક્રમા કહેવામાં આવે છે.ગિરનારની ફરતે 36 કી.મી.ની ચાર દિવસ પરિક્રમાગિરનારએ અગ્નિકૃત પર્વત છે. જેના ઉપર સિધ્ધચોરાસી સંતોનાં બેસણા છે. સંતો-શુરાઓ અને સતીઓની આ પાવનકારી ભુમિ છે, કે જેના કણ કણમાં આદિ કવિ નરસિંહ મહેતા,સાહિત્યકારો, કવિઓ અને જગવિખ્યાત ગિરના સાવજની જગપ્રસિધ્ધીની મહેક પ્રસરી રહી છે આવી આ ધરતી માથે ઘણા વર્ષોથી યોજાતી પરિક્રમા દરવર્ષે યોજાય છે. જેને લોકભાષામાં પરકમ્મા અને લીલી પરકમ્મા પણ કહેવાય છે. ગિરનારની ફરતે યોજાતી આ 36 કી.મી. ની ચાર દિવસ પરિક્રમામાં જુદા જુદા સ્થળોએથી ભકતો આવે છે. આ પરિક્રમા કારતક સુદ અગીયારસે ચાલુ થાય છે અને પૂનમને દિવસે એટલે કે દેવ દિવાળીનાં દિવસે પુર્ણ થાય છે. આ પરિક્રમા કેટલા સમયથી શરૂ થઈ તેનો પાકો સમય મળતો નથી પરંતુ અગાઉના સમયમાં ફકત સાધુ-સંતોજ કોઈ પણ જાતનાં સરસામાન લીધા વિના કરતા હતા અને તે દરમિયાન ભજન ભકિત થતી હતી. ત્યાર બાદ સમય બદલાતા, આ પરીક્રમા સંસારી માણસો પણ કરવા લાગ્યા જેમાં ભોજન પ્રસાદ થવા લાગ્યો અને સામાજીક સંસ્થાઓ દ્વારા અન્નક્ષેત્ર પણ ચલાવવામાં આવે છે. ગિરનારની આ પરિક્રમા સ્વયંભુ છે.12થી 15 નવેમ્બર દરમિયાન ગિરનાર લીલી પરિક્રમાનો પ્રારંભઆગામી 12થી 15 નવેમ્બર દરમિયાન ગિરનાર લીલી પરિક્રમા થનારી છે. ગરવા ગિરનાર પરિક્રમમાં પુણ્યનુ ભાથુ બાંધવા માટે લાખો ભાવિકો માટે ઉમટી પડે છે. આ પરિક્રમા ગિરનાર અભયારણ્ય વિસ્તાર હોવાથી અને પ્રકૃતિને નુકસાન ન પહોંચે તે માટે શ્રદ્ધાળુઓએ વિશેષ નિયમો પાલન કરવાનું રહે છે. આ માટે વન વિભાગ દ્વારા ગિરનાર પરિક્રમાનો નિયત રૂટ જાહેર કરવાની સાથે શ્રદ્ધાળુઓએ પાલન કરવાના આવશ્યક નિયમો-જાહેર સૂચનાઓ પણ બહાર પાડી છે. ગિરનાર પરિક્રમા માટે નિયત કરાયેલ રૂટગિરનાર લીલી પરિક્રમા ભવનાથથી પ્રારંભ થાય છે. ભવનાથથી રૂપાયતન સુધીનો રસ્તો, રૂપાયતનથી ઈંટવા સુધીનો માર્ગ, ઈંટવાથી ચાર ચોક થઈ જીણાબાવાની મઢી સુધીનો રસ્તો, જાંબુડી થાણાથી ચાર ચોક સુધીનો રસ્તો, જીણાબાવાની મઢીથી માળવેલા સુધીની કેડી, ઝીણા બાવાની મઢીથી સરકડીયા હનુમાન સુધીની કેડી. માલીડાથી પાટવડ કોઠા થઈ સુરજકુંડ સુધીનો રસ્તો, સુરજ કુંડથી સરકડીયા સુધીનો રસ્તો, સુરજ કુંડથી સુખનાળા સુધીનો રસ્તો, સુખનાળાથી માળવેલા સુધીની કેડી, માળવેલાથી નળપાણીની ઘોડીની કેડી, નળપાણી ઘોડીથી નળપાણીની જગ્યા સુધીની કેડી, નળપાણી જગ્યાથી બોરદેવી ત્રણ રસ્તા સુધીની કેડી, ત્રણ રસ્તાથી બોરદેવી અને બોરદેવીથી ભવનાથ સુધીનો રસ્તો. આમ ભવનાથમાં આ 36 કિ.મી.ની પરિક્રમા પૂર્ણ થાય છે.ગિરનારની લીલી પરીક્રમાનું શું છે મહાત્મય ગિરનાર પર્વત ફરતે સાધૂ-સંતો અને શ્રદ્ધાળુઓ આ પરિક્રમાને દેશી ભાષામાં “લીલી પરીક્રમા” પણ કહેવાય છે. પુરાણિક  માન્યતા મુજબ, ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના સમયથી પર્વતોની પરીક્રમાની શરૂઆત થઈ છે, એવી  લોકવાઇકા કહી શકાય.... ભગવાન કૃષ્ણએ પર્વતની પૂજા અને પર્વતને ઈશ્વર સ્વરૂપ માની તેની પ્રદક્ષિણા કરવાનું વિશેષ મહાત્મય જણાવ્યું છે. અન્ય એક માન્યતા પ્રમાણે શ્રીકૃષ્ણ ભગવાને શ્રાપ મુક્તિ માટે ગિરનારની પરિક્રમા કરેલી તેવી લોક વાર્તાઓ પણ સોરઠ ધરામાં ગૂંજી રહી છે.પુરાતન કાળમાં ગિરનારની પરિક્રમાના યાત્રિકો દેવ દિવાળી ના રોજ ભવનાથ તળેટી ખાતે રાત રોકાઈ, બીજા દિવસે જીણાબાવાની મઢી, સરકડીયા હનુમાન, સુરજકુંડ, પાટનાથ થઈ માળવેલા પહોંચી રાતવાસો કરતાં હતા. ત્રીજા દિવસે સવારે શ્રવણવડ, વાસંતીનાગ હેમાજળિયા કુંડ થઇ બોરદેવી માતાજીની જગ્યામાં રાત રોકાઈ ને ચોથે દિવસે બોરદેવી થી ભવનાથ પહોંચી પરિક્રમા પૂરી કરતા.અર્વાચીન કાળમાં યાત્રિકો કારતક સુદ અગિયારસના દિવસે ભવનાથ ખાતે દર્શન કરી અડધી રાતે યાત્રા શરૂ કરી, જીણાબાવાની મઢીએ પહોંચી રાત રોકાય છે, બીજા દિવસે સરકડીયા હનુમાન, સુરજકુંડ થઈ માળવેલાની જગ્યામાં પહોંચીને રાતવાસો કરે છે અથવા તો જીણાબાવાની મઢી થી માળવેલાની ઘોડી ચઢી સીધા માળવેલા ની જગ્યાએ પહોંચે છે. ત્રીજા દિવસે શ્રવણવડ, વાસંતીનાગ, નળપાણીની જગ્યામાં થઇ બોરદેવી ખાતે રાત રોકાય છે. ચોથે દિવસે દૂધવન ખોડીયાર ઘોડી ચઢી ભવનાથ તળેટીમાં પરિક્રમા પૂર્ણ કરે છે. ગિરનાર પરિક્રમા દરવર્ષે અવિરતમધ્યયુગમાં લાંબા ગાળા સુધી પરિક્રમા બંધ રહેલી તે કાળમાં સોમનાથ ઉપર અનેક આક્રમણો થયા હતા અને જૂનાગઢ-સોમનાથ તરફ જવાના મુખ્ય માર્ગમાં જૂનાગઢ આવતું હોવાના કારણે પરિક્રમા બંધ થઈ ગઈ હતી. જે ઈસવીસન 1864માં જૂનાગઢના દિવાન અનંતજી અમરચંદ વસાવડા હતા. તેમણે આ ગિરનારની લીલી પરિક્રમા ફરી શરૂ કરાવી હતી એવું કહેવાય છે. ત્યારબાદ તેમાં સમયાંતરે પરિવર્તન આવ્યા અને વર્ષો પછી ગિરનારની પાવનકારી લીલી પરિક્રમા કાર્તિક માસમાં શરૂ થઈ. આજે પણ આધુનિક સમયમાં પૌરાણિક ધાર્મિક અને સનાતન ધર્મની પરંપરા મુજબ દરવર્ષે અવિરત યોજાઈ રહી છે.વર્તમાન સમયમાં શ્રદ્ધાળુઓ કારતક સુદ અગિયારસના રોજ ભવનાથ તળેટી એ રાત્રી રોકાણ કરી બીજા દિવસે સવારે દૂધેશ્વર મહાદેવ ની જગ્યા પાસે થી શરૂ થતા પરિક્રમાના રસ્તે ચાલી નીકળે છે. સૌપ્રથમ જીણાબાવાની મઢિએ વિસામો લઈ સરકડીયા હનુમાન, સુરજકુંડ, પાટનાથ થઈ માળવેલા રાત્રિ રોકાણ કરે છે. ત્રીજા દિવસે સવારે શ્રવણવડ, વાસંતીનાગ, હેમાજળીયા કુંડ થઈને બોરદેવી માતાજીની જગ્યામાં રાત્રિ રોકાણ કરે છે. ચોથે દિવસે બોરદેવી થી દૂધવન ઢોળાવાળી ખોડીયાર પર્વતની ઘોડી ચઢીને ગિરનારની સીડી પાસે તળેટીમાં પરિક્રમા પૂર્ણ કરે છે.